Delirium eerder herkennen en beter behandelen

Een delirium komt vaker voor dan veel mensen, zelfs artsen, denken. Ook de gevolgen van deze acute geestelijke verwardheid worden geregeld onderschat. Daarom ontwikkelde de medisch-technologische startup Prolira een monitor die hersenactiviteit meet en AI gebruikt voor de detectie en monitoring van een delirium. "Vroegtijdige herkenning kan de behandeling bevorderen, de gevolgen verkleinen en de druk op de zorg verlagen," zegt Suzanne Boon-van Dijk, geriater bij het Franciscus Gasthuis & Vlietland in Rotterdam.

Binnen het innovatieprogramma ZorgTech onderzoekt Prolira de toepasbaarheid van DeltaScan, zoals de monitor heet, specifiek op beginnende dementie. ZorgTech is een gezamenlijk programma van MRDH, InnovationQuarter, Medical Delta, TNO en de provincie Zuid-Holland. Het programma is bedoeld om innovatie in de gezondheidszorg te bevorderen door toepassing van technologie.

Merendeel deliria niet herkend

Een delirium, ook wel afgekort tot delier, ontstaat door onderliggend lijden en oorzaken als een virusinfectie of acuut nierfalen. De medische term voor het directe effect van het onderliggend lijden op de hersenen is acute encefalopathie: hersenfalen. Ook een operatie of verkeerd medicijngebruik kan een delirium veroorzaken. De hersenen zijn dan niet meer in staat om alle prikkels te verwerken, waardoor angstgevoelens, waanideeën of hallucinaties optreden. Van alle ouderen in het ziekenhuis krijgt tot 40% ermee te maken; op de ic-afdeling zelfs tot 80%.

"In de praktijk worden veel van deze gevallen niet herkend," benadrukt Sjoerd Kruijff, Chief Marketing & Sales bij Prolira. "Uit recent onderzoek blijkt dat een delirium nog steeds wordt gemist bij 88% van de patiënten. Zeker het hypoactief delirium is moeilijk te herkennen: daarbij ligt de patiënt stil in bed en lijkt hij veel te slapen, in tegenstelling tot bij het hyperactieve delirium. Die stille variant doet zich voor in zo’n driekwart van de gevallen. De onduidelijke voortekenen maken tijdige detectie zelfs voor artsen en specialisten niet eenvoudig."

Subjectieve vragenlijst

Hoewel een delirium met de juiste behandeling in de meeste gevallen na enkele uren tot dagen verdwijnt, zijn de gevolgen en risico’s vaak ernstig en blijvend. Het vergroot de kans op onder meer vallen, geheugenstoornissen als dementie, vroegtijdig overlijden en posttraumatische stressstoornis (PTSS).

"In het jaar na het delirium is de kans op sterfte ongeveer anderhalf keer groter dan normaal. En iedere dag dat een delier voortduurt, stijgt de kans op overlijden met 18%. De kans op dementie is na een delirium ongeveer acht keer hoger," zegt Boon-van Dijk. "Vroegtijdige herkenning kan zorgen voor een betere en snellere behandeling van het onderliggend lijden, en daarmee voor het afvlakken van de hevigheid van het delirium zelf en de gevolgen ervan. Door de vergrijzing vormt delirium een steeds groter probleem op steeds meer ziekenhuisafdelingen."

Om een delirium vast te stellen, wordt nu nog een vragenlijst ingevuld. "Die methode is erg subjectief," zegt Boon-van Dijk. "Een van de vragen is of de patiënt zich anders gedraagt dan normaal. Maar omdat verpleegkundigen elkaar afwisselen in shifts, zijn zij lang niet altijd bekend met het normale gedrag van de patiënt. Bovendien is het ziektebeeld fluctuerend, waardoor de symptomen op dat moment mogelijk afwezig zijn." Kruijff vult aan: "In een onderzoek op tien Nederlandse ic-afdelingen werd na implementatie van de vragenlijst nog steeds ruim de helft van alle deliriumgevallen gemist."

Objectief alternatief

Met DeltaScan biedt Prolira een objectief alternatief voor de vragenlijst. De monitor is ongeveer even groot als een bloeddrukmeter en staat naast het ziekenhuisbed. Een elektrodenstrip op het hoofd van de patiënt meet de hersenactiviteit op basis van EEG (elektro-encefalografie). Vervolgens beoordeelt een algoritme automatisch het elektro-encefalogram op afwijkende hersengolven, zogenaamde polymorfe deltagolven die alleen ontstaan in het geval van een delirium of hersenfalen.

Met een cijfer tussen de één en vijf geeft het display de hevigheid van de polymorfe deltagolven aan, en daarmee de kans op een delirium. Voor ieder getal is een duidelijke betekenis omschreven. Dat maakt de monitor eenvoudig in gebruik. Kruijff: "Op die manier ondersteunt AI de zorgverlener niet alleen bij de detectie en diagnostiek, maar ook in de keuze voor een behandeling en de monitoring van het herstel." Verschillende onderzoeken, onder meer van promovendi van het UMC Utrecht, toonden al aan dat DeltaScan een delirium in een vroeger stadium en bij meer patiënten helpt herkennen dan de traditionele vragenlijstmethode.

Benadering van het brein

Prolira benadert het brein op een manier die uniek is in de gezondheidszorg. "De bedenker van DeltaScan, professor Arjen Slooter, beschouwt een delirium en acute encefalopathie als orgaanfalen," legt Kruijff uit. "Het orgaan, in dit geval het brein, kan zijn functie niet meer uitvoeren. En gegevens uit het orgaan vormen de meest objectieve informatie."

"Als je innovaties blijvend in ziekenhuizen wilt implementeren, heb je bewijs van effectiviteit nodig, onder meer in de vorm van onderzoeksdata en publicaties," zegt Kruijff. Om meer bewijs te verzamelen en de publiciteit te vergroten, sloot Prolira zich aan bij het innovatieprogramma ZorgTech. "We werden erop gewezen door een chirurg en hoogleraar aan de TU Delft. Hij vertelde dat ZorgTech medisch-technologische bedrijven ondersteunt bij de implementatie van gecertificeerde producten in ziekenhuizen, door middel van onderzoek. Dat was precies wat we zochten."

Zorginnovatie tijdens coronapandemie

Binnen het ZorgTech-programma onderzoekt Prolira de inzetbaarheid van DeltaScan specifiek bij patiënten met beginnende dementie die tijdens hun ziekenhuisopname mogelijk te maken krijgen met een delirium of acute encefalopathie. "Hiermee tonen we aan dat DeltaScan een delirium ook bij beginnende dementie kan herkennen," zegt Boon-van Dijk.

In aanloop naar de pilot ontstonden de nodige uitdagingen, waarvan de coronapandemie de grootste vormde. "Innovatie is het eerste dat onder druk komt te staan tijdens een crisis," vertelt Kruijff. "Wetenschapscommissies waren druk met corona-onderzoeken en zorgverleners hadden ook wel iets anders aan hun hoofd." Daarnaast nam de inkoopprocedure flink wat tijd in beslag. Ziekenhuizen kopen hun medische technologie namelijk zelf in, maar daar gaat een lang traject aan vooraf om veilig en efficiënt gebruik van de apparatuur te waarborgen. Ook de afstemming van het onderzoeksprotocol met alle betrokken partijen en de METC’s (medisch-ethische toetsingscommissies) zorgde voor vertraging.

Inmiddels ligt het onderzoeksplan klaar en na goedkeuring van een wetenschapsbureau start de pilot op de geriatrische traumatologie-afdeling van vier ziekenhuizen. Boon-van Dijk: "We testen DeltaScan op zo’n honderd patiënten: ongeveer vijfentwintig per ziekenhuis. Dat zal in totaal ongeveer een half jaar in beslag nemen, inclusief het analyseren van de onderzoeksdata." De zorgverleners die meewerken aan de pilot kregen eerder al een praktijktraining voor het gebruik van DeltaScan. "Zij waren heel positief over de gebruiksvriendelijkheid en konden al snel zelfstandig overweg met het apparaat."

Minder druk op zorgpersoneel

Het innovatieprogramma ZorgTech helpt Prolira bij het vergroten van de kennis en het bewustzijn van delirium bij artsen en verpleegkundigen, onder meer door het financieel faciliteren van het onderzoek en het generen van meer publiciteit. "Met dit programma willen we niet alleen DeltaScan, maar vooral de fenomenen delirium en acute encefalopathie beter op de kaart zetten, en zo artsen overtuigen van het belang van objectieve meetmethodes," zegt Kruijff. "Met als uiteindelijk doel patiënten beter en sneller te laten herstellen, waardoor ze eerder naar huis kunnen, de werklast van zorgpersoneel afneemt en zorgkosten worden bespaard."

"De gemiddelde leeftijd van ziekenhuispatiënten stijgt al jaren door de toenemende vergrijzing. Daardoor komt delirium steeds meer voor in ziekenhuizen," zegt Boon-van Dijk. "Ook op andere afdelingen dan de geriatrie verdiepen artsen zich nu in de oudergeneeskunde, maar delirium en acute encefalopathie blijven daarin onderbelichte problemen. De ernst ervan wordt nog door te veel artsen onderschat. Daar willen we samen met Prolira verandering in brengen."