Portret en video Douwe Atsma: “Ik voel mij met al die andere disciplines als in een speelgoedwinkel”

De zorg zoals we die nu kennen is niet toekomstbestendig. De druk op kosten en personeel neemt toe en het aantal patiënten met steeds complexere ziektes stijgt. Prof. dr. Douwe Atsma zoekt de oplossingen hiervoor vooral buiten het ziekenhuis en de zorginstelling. “Met zorg op afstand kun je veel frequenter in iemands leven zijn.”

Douwe Atsma is hoogleraar cardiologie in het LUMC. Ook is hij een van de Principal Investigators bij de Healthy Society Hub. Sinds deze maand is hij benoemd als Medical Delta hoogleraar met een dubbelaanstelling aan TU Delft. “Voor mij is dit een prachtige kans om samen te werken met andere disciplines om mijn onderzoeksonderwerp virtuele zorg uit te werken en groter te maken.”

Kun je vertellen waar jouw onderzoek over gaat?

“In mijn onderzoek ontwikkel ik manieren om zorg te verlenen in de thuissituatie van patiënten. Dit doen we door de patiënt een doos, The Box, mee te geven met daarin apparatuur waarmee hij zelf dingen kan meten. Met onder meer een weegschaal, ECG meter, thermometer of een apparaat voor slaapanalyse. De inhoud is altijd afgestemd op de individuele situatie van de patiënt.

De patiënt voert de metingen uit, de data komt bij ons binnen en wordt via een app ook weer aan de persoon teruggekoppeld. Zodat deze zelf meekrijgt, hoe dat bij hem zit. Daarmee kan iemand bijvoorbeeld leren over de relatie tussen gewicht en hoge bloeddruk. Of, in het geval van glucosesensoren, wat de invloed is van eten en slaap op de glucosespiegel. Zo krijgt de patiënt door hoe het eigen lichaam werkt en wat je zelf kunt doen om dit gunstig te beïnvloeden.“

Een ander element van The Box is dat patiënten digitaal, op afstand worden ondersteund. “Dat is een groot verschil met de huidige situatie. Dokters en verpleegkundigen zien patiënten over het algemeen heel weinig in het jaar. Terwijl ze vaak ook een coachende rol hebben en dan is elkaar een paar keer per jaar 15 minuten zien best wel weinig.

Met zorg op afstand kun je veel frequenter in iemands leven zijn. Je kunt bijhouden wat mensen doen en daardoor heb je een grotere betrokkenheid. Dat horen we van patiënten ook terug in focusgroepen. Zij voelen zich beter ondersteund.  We verschuiven hiermee van aanbod gestuurd naar vraag gestuurd.”

Dit klinkt niet als klassieke cardiologie, hoe ben je bij dit onderwerp terechtgekomen?

“Na de middelbare school twijfelde ik tussen een studie geneeskunde of een technische opleiding aan TU Delft. Uiteindelijk is het geneeskunde geworden, maar de interesse in de technologie was er altijd al. Cardiologie is ook een technisch vak. Je werkt met ECG, röntgen en echo en hebt veel met IT te maken.

Onze traditionele manier van zorgverlening is onhoudbaar. Er komen te veel mensen naar het ziekenhuis, zorg is te duur en er is te weinig personeel. Met mijn interesse in IT ben ik hiervoor naar oplossingen gaan zoeken. Binnen het LUMC heb ik hier veel ruimte voor gekregen. Innoveren hoort ook wel bij een academisch centrum. Vaak is dat in de vorm van een nieuwe behandeling, in mijn geval is het net iets anders.”

Wat levert samenwerken met andere disciplines op voor jouw werk?

“Veel! Industrieel ontwerpers zoals Maaike Kleinsmann van TU Delft zijn heel goed in processen, het in kaart brengen van zorgpaden en patiëntflows. Zij denken op strategisch niveau. Hoe verander je het hele systeem van zorg zodanig, dat het niet alleen op traditionele plekken - huisarts, ziekenhuis - maar ook in de maatschappelijke omgeving impact maakt? Maaike heeft mij geleerd hoe je veel grootschaliger en holistisch naar een ecosysteem kunt kijken. Wij artsen zitten meer in de materie in engere zin. Die processen en hoe je industrie kunt betrekken bij dit soort initiatieven, daar wordt vanuit de medische kant niet vanzelfsprekend aan gedacht. Bij Industrieel Ontwerpen wel. Dat is belangrijk, want wij hebben de industrie nodig voor oplossingen die langdurig en tegen acceptabele kosten kunnen worden ingezet.

We werken ook samen met psychologen, zoals Veronica Janssen en Andrea Evers van Universiteit Leiden. Die leren ons hoe je de beste strategieën voor gedragsverandering kunt inzetten. Welke coachings- en begeleidingstechnieken kun je gebruiken om mensen te motiveren om meer te gaan bewegen of gezonder te eten? Meten helpt daar enorm bij. Als je ziet dat je bloeddruk of gewicht omlaag gaat of dat je slaap verbetert, dan motiveert dat. Ook terugkoppeling van een ondersteuner die zegt dat je goed bezig bent werkt positief. Dit kan een dokter zijn, maar ook een verpleegkundige of iemand die daarvoor is opgeleid. Hoe meer dialoog en interactie, hoe beter de uitkomsten.”

Hoe meer dialoog en interactie, hoe beter de uitkomstenDe app die deelnemers aan The Box gebruiken is een belangrijk onderdeel. “Ook daarbij heeft Industrieel Ontwerp ons geholpen. Samen met Valentijn Visch van TU Delft hebben we elementen van de gamewereld gebruikt om mensen betrokken te houden. In de app zie je je data en voortgang terug. Een volgende stap die we nog willen zetten is om met behulp van Artificial Intelligence gebruikers te identificeren die, op dat moment, wat extra aandacht nodig hebben. Die aandacht hoeft niet altijd van een dokter te komen. Dit kan ook een bot zijn die geautomatiseerd een reminder of een aanmoediging stuurt.

Het is supergaaf om zo samen te werken. Ik voel mij met al die andere disciplines als in een speelgoedwinkel. Ook is het mooi om te merken hoeveel enthousiasme, creativiteit en energie er bij iedereen is. Samenwerken met andere disciplines is echt een goede aanvulling op wat we hier in het LUMC al doen.”

In hoeverre kan transdisciplinaire samenwerking jouw onderzoek versterken?

“Ik ben daar heel erg voor. In ons onderzoeksdomein, het gedrag van mensen beïnvloeden om gezonder te zijn, loop je tegen heel veel elementen aan die buiten onze eigen invloedssfeer liggen. Dan gaat het bijvoorbeeld over de omgeving. Is de infrastructuur geschikt om de fiets te pakken in plaats van de auto? Is er voldoende aanbod van gezond eten? Waarom is tabak nog niet verboden?

Het streven naar een goede leefstijl raakt zo veel partijen in de maatschappij. Dat kan de dokter of een industrieel ontwerper niet alleen oplossen.Het streven naar een goede leefstijl raakt zo veel partijen in de maatschappij. Dat kan de dokter of een industrieel ontwerper niet alleen oplossen. We moeten met elkaar in gesprek gaan, met de overheid, gemeentes en provincies om hier samen aan te werken. Dat kan heel veel opleveren. Van de cardiale patiënten heeft 80% klachten door een ongezonde leefstijl, de echte oplossing zit daar.”

Hoe betrek je partners uit de praktijk bij jouw onderzoek?

“Een voorbeeld is het project Stevenshof Vitaal. Stevenshof is een van de tien Leidse wijken en de nummer twee als het gaat om patiënten voor het LUMC. Samen met bewoners, cure en care partijen, gemeenten en zorgverzekeraars kijken we wat we hier aan kunnen doen. Je merkt dan dat alle partijen nodig zijn om samen tot een oplossing te komen. Daarbij richten we ons ook op mensen die nog niet ziek zijn, maar bijvoorbeeld wel een hoge bloeddruk of overgewicht hebben. Daar kan The Box ook een rol spelen.“

Hoe is het om met iemand uit een hele andere discipline te beginnen met samenwerken?

“Voor mij was dat niet lastig, maar vooral erg leuk. Je herkent elkaars manier van denken. In mijn ervaring kwamen we al snel tot de kern van de zaak en hadden we een klik. Misschien ligt het aan de mensen die ik heb getroffen, maar ik heb niet gemerkt dat we op een andere planeet zitten.

Ik moet natuurlijk wel dingen uitleggen en zij mij. Maar dat zie ik als een investering die ik graag doe. Het is een hele leuk reis om erachter te komen waarin je hetzelfde bent en waarin je verschilt. Het wordt soms ook helderder als je het terug hoort van iemand anders. Dat zie ik sowieso veel binnen Medical Delta. Mensen met veel verschillende achtergronden, maar wel met de kwaliteit om goed terug te koppelen en te reflecteren.”

Je zult nu waarschijnlijk meer wetenschappers ontmoeten vanuit andere disciplines en instituten. Door het werk van wie ben je echt verrast en waarom?

“Door Maaike Kleinsmann ben ik niet per se verrast, maar ik ben wel heel blij met haar voortvarendheid en enthousiasme. Zij heeft een brede blik en is iemand die dingen in het grotere kader wil zien. Ze kijkt op een holistische manier om uiteindelijk weer heel concreet en praktisch te worden.”

Prof. dr. Douwe Atsma is een van de Medical Delta hoogleraren en lectoren die op 14 november geïnaugureerd werden tijdens de Medical Delta Conference. In een portretserie licht Medical Delta wekelijks een van de lectoren en hoogleraren uit. Bekijk hier de eerdere portretten.