Project uitgelicht: het meten van de luchtkwaliteit tijdens een operatie

Naam: Onderzoeksproject naar luchtkwaliteit operatiekamers
Doel: Meer inzicht krijgen in wat de luchtkwaliteit tijdens operaties beïnvloedt
Beoogd resultaat: Met deze nieuwe inzichten betere en efficiëntere luchtbehandeling van operatiekamers bewerkstelligen
Partners: Reinier de Graaf Gasthuis, TU Delft, LUMC, Medexs BV, Medical Delta Living Lab OnderzoeksOK
Status: Onderzoek gestart

De lucht in een operatiekamer wordt doorlopend ververst met HEPA gefilterde lucht. Dit voorkomt infecties, zo is de gedachte. In vrijwel iedere OK wordt met luchtbehandelingssystemen voor elk type ingreep op eenzelfde manier de lucht gezuiverd. Wetenschappers vanuit verschillende disciplines onderzoeken in het Medical Delta Living Lab OnderzoeksOK of dit anders, beter en efficiënter kan.

Dit doen zij door de luchtkwaliteit, zowel microbiologisch als stof-technisch, tijdens operaties te meten; bijvoorbeeld op de instrumenttafel en ook heel dichtbij de wond, worden metingen verricht op stofdeeltjes en micro-organismen. Een noviteit, want normaal gesproken wordt de luchtkwaliteit alleen geanalyseerd wanneer een operatiekamer niet in gebruik is. Het is daardoor nog onvoldoende bekend wat de invloed op de luchtkwaliteit is van bijvoorbeeld chirurgische teams die heen en weer lopen, apparatuur dat in gebruik is of deuren die open en dicht gaan. 

Interdisciplinair

Jos Lans is vanuit zijn werkzaamheden voor het bedrijf Medexs dagelijks bezig met de advisering en installatie van luchtbehandelingssystemen. Deze kennis neemt hij mee in zijn promotieonderzoek, waarbij metingen worden verricht tíjdens operaties en dicht bij de patiënt, iets wat nog nauwelijks eerder op deze wijze is gedaan. De eerste metingen zijn inmiddels verricht in het Medical Delta Living Lab OnderzoeksOK in het Reinier de Graaf Gasthuis (RdGG). Het komende jaar moeten verschillende metingen in verschillende situaties en operatiekamers, waaronder die van het LUMC, nieuwe inzichten opleveren.

In het onderzoek komen uiteenlopende disciplines samen. Promotors van Lans zijn chirurg prof. dr. Maarten van der Elst (RdGG / TU Delft) en technisch onderzoeker dr. John van den Dobbelsteen (TU Delft).  Beiden zijn wetenschappelijke leiders van het Medical Delta Living Lab OnderzoeksOK. Ook prof. ir. Peter Luscuere (TU Delft) van de faculteit Bouwkunde is als promotor nauw betrokken bij het onderzoek, waarmee alle relevante aspecten zijn betrokken: techniek, zorgpraktijk en omgeving. Daarnaast is het  LUMC bij het onderzoek betrokken.

Patiëntveiligheid

Met het onderzoek hoopt Lans nieuwe inzichten te verkrijgen waarmee de luchtkwaliteit in operatiekamers en de patiëntveiligheid verbetert. “Het uiteindelijke doel is om de lucht in de operatiekamers van het Reinier de Graaf Gasthuis de schoonste van Nederland te maken en gelijktijdig andere ziekenhuizen te helpen hun luchtkwaliteit te verbeteren,” zegt chirurg en hoogleraar Van der Elst daarover.

Tegelijkertijd is de hoop dat het onderzoek meer inzicht geeft in de mate van effectiviteit van veel voorkomende luchtbehandelingssystemen in operatiekamers. Uit het oogpunt van energiebesparing zijn er mogelijk methoden om de luchtkwaliteit op pijl te houden met minder energie. Volgens bouwkunde professor Luscuere is er veel potentieel. “Het kan best zijn dat voor bepaalde type ingrepen met een laag infectiegevaar de ventilatieknop niet voluit hoeft te staan om toch de benodigde luchtkwaliteit te bereiken. Het doorlopend verversen van de lucht in een operatiekamer kost enorm veel energie, dus dat kan al snel bijdragen aan het vergroenen van de OK.”

Betere keuzes voor de zorgpraktijk

Nu is het nog zo dat de techniek bepaalt hoe het medisch personeel zich opstelt tijdens een operatie. De positie van het luchttoevoersysteem is bijvoorbeeld van belang en bepaalt waar in de kamer geopereerd wordt en waar de instrumenten worden neergezet. Met het onderzoek hoopt Lans te kunnen aantonen wat daarvan het nut is in de praktijk.

“De lucht die in een operatiekamer binnenkomt is vrijwel 100% schoon, het is dus interessant om te meten of en zo ja welke andere invloeden er zijn op de luchtkwaliteit. Misschien kunnen operatiekamers met minder energieverbruik toe, of kan een andere opstelling van het operatieteam de patiëntveiligheid verhogen,” aldus Lans. “Is de wijze van luchttoevoer in een operatiekamer van belang, of is de hoeveelheid schone lucht in OK belangrijker? Als in de gehele OK elke minuut de volledige luchtinhoud is ververst, wat is dan de kans dat er nog microdeeltjes zijn die een infectie veroorzaken?”

Het zijn deze aspecten die de onderzoeksopzet bijzonder maken, zegt dr. John van den Dobbelsteen daarover. “Het is de vraag of de technische normeringen die nu aan de basis staan voor de luchtkwaliteit in operatiekamers, ook houtsnijden voor de zorgpraktijk. Zo is er nog weinig bekend over wat de luchtkwaliteit is vlak bij een patiënt tijdens een operatie en welke factoren daarop van invloed zijn. Dat maakt dit onderzoek bijzonder. Net zoals het bijzonder is dat niet alleen zorg, technologie en de industrie samenkomen in dit onderzoek, maar ook het bouwkundig en installatie ontwerp van de operatieruimte een onderdeel is dat wordt meegenomen.”

Als alles volgens planning verloopt, verwacht Lans na een jaar de eerste conclusies te kunnen trekken uit de vele metingen die worden verricht. Uiteindelijk hopen de wetenschappers dat met de metingen betere keuzes gemaakt kunnen worden: betere keuzes met betrekking tot het ontwerp, met de bouw van operatiekamers, met het gebruik ervan en met het energieverbruik.