Wat de living labs leveren in het innovatieprogramma ZorgTech

Testen, onderzoeken en doorontwikkelen van zorginnovaties – met en door zorgprofessionals, patiënten en zorginstellingen: het gebeurt in de tientallen field-, living- en innovatielabs die Zuid-Holland rijk is. Aangezien de meeste innovaties de eindstreep niet halen, voorzien deze labs in een behoefte: ze geven innovators de kans om samen met de eindgebruikers te kijken naar praktijkwensen, onderzoek te doen naar de effectiviteit van de innovatie en in kaart te brengen of de uiteindelijke innovatie de gewenste oplossing biedt.

Het behoeft dan ook weinig uitleg dat field-, living- en innovatielabs een vooraanstaande rol spelen voor de projecten die een voucher hebben gekregen van ZorgTech, het innovatieprogramma van MRDH, InnovationQuarter, Medical Delta, TNO en de provincie Zuid-Holland. Projectconsortia die een aanvraag indienen, moeten bestaan uit een technologiebedrijf, een zorgorganisatie en een lab. Dankzij de directe betrokkenheid van een lab én een zorgorganisatie, kunnen de innovaties in een real life setting getest en verbeterd worden.

Co-creatie ‘key’ voor praktijkoplossing

En dat is belangrijk, want hoe goed bedacht ook: het is helemaal niet gezegd of een technologisch volmaakte innovatie daadwerkelijk gebruikt gaat worden in de zorgpraktijk. Bijvoorbeeld als er geen daadwerkelijke behoefte blijkt, als zorgprofessionals er niet mee uit de voeten kunnen of geen tijd hebben ermee te werken, als het niet voldoet aan veiligheidseisen of als zorgverzekeraars het niet willen vergoeden. Living labs bieden de kans om vanuit co-creatie te innoveren en te testen – niet alleen of een oplossing werkt, maar ook of het werkt als oplossing.

Living labs zijn heel geschikt om samen met mensen uit de praktijk en de samenleving te leren hoe je innovaties kunt inzetten voor maatschappelijke waardecreatie.

Blauwdruk voor innovatie

Het Rathenau Instituut onderstreepte vorig jaar in een rapport het belang van living labs voor innovaties. Volgens het Rathenau Instituut kunnen living labs een belangrijke rol spelen bij de missiegedreven innovatie waar de overheid voor pleit. “Living labs zijn heel geschikt om samen met mensen uit de praktijk en de samenleving te leren hoe je innovaties kunt inzetten voor maatschappelijke waardecreatie,” zegt dr. ir. Jasper Deuten, coördinator bij het Rathenau Instituut. Daarbij destilleerde het instituut vier lessen die initiatiefnemers, deelnemers en financiers van living labs en lokale experimenten kunnen gebruiken om hun resultaten een breder en duurzamer gevolg te geven.

Het is belangrijk dat living labs niet alleen gebruikt worden om te leren over een innovatie, maar ook over hoe een innovatie ingebed kan worden in de praktijk en de samenleving, zo staat in het Rathenau rapport. Ook moeten de living labs er al vanaf het begin rekening mee houden dat na afloop van het lokale experiment nog veel vervolgwerk nodig is om de oplossing op te schalen en geschikt te maken voor andere locaties. Daarnaast is het slim om de verbinding te zoeken met een groter programma zodat uitwisseling en onderling leren tussen lokale initiatieven mogelijk wordt. En ten slotte zijn intermediaire organisaties nodig om verbindingen te leggen tussen partijen, locaties en andere initiatieven.

Een goede inbedding dus in de zorgpraktijk, maar ook een brugfunctie naar academisch onderzoek en samenwerking met private partners zijn voorwaarden voor een goed functionerend living lab. “Een blauwdruk voor innovatie of een garantie voor succes is er niet, maar door hiermee rekening te houden, creëren living labs een goede voedingsbodem voor doelgerichte innovatie,” zegt Deuten.

Virtueel eitjes bakken

Een voorbeeld van living labs die langs deze lijn zijn opgebouwd, zijn de Medical Delta Living Labs. Het Medical Delta Living Lab Rehabilitation Technology is bijvoorbeeld betrokken bij verschillende innovatieprojecten die een voucher kregen van ZorgTech, zoals het project van SenseGlove dat handrevalidatie met virtual reality mogelijk maakt. Patiënten met een beperking in de handfunctie vormen een van de grootste groepen binnen de revalidatiezorg. Oefeningen zijn vaak eentonig, generiek en de progressie is moeilijk te meten. Het bedrijf SenseGlove ontwikkelde een handschoen die het mogelijk maakt om nauwkeurig de bewegingen van de vingers te meten en, door middel van krachtterugkoppeling, te laten ‘voelen’ in een virtual reality (VR) omgeving, zoals een keuken waar virtuel een eitje gebakken kan worden.

In samenwerking met SenseGlove, CleVR en Rijndam Revalidatie zijn een VR-omgeving en therapie-specifieke oefeningen ontwikkeld. In het ZorgTech project wordt een ‘minimal viable product’ van SenseGlove met VR-toepassing ontwikkeld en wordt onderzocht wat het effect van de oplossing is op het (verzekerde) zorgpad.

Je ziet snel of iets goed werkt en effect sorteert en of er uiteindelijk een goede businesscase is.

“We onderzoeken of we met dit systeem de patiënten meer zelfstandig kunnen laten oefenen en hoe we de gemeten data het beste kunnen presenteren aan de patiënt en therapeut om zo meer inzicht in de progressie te geven. Daarnaast onderzoeken we of het breed inzetbaar is in de praktijk, welke effecten dit systeem kan hebben op de kosten en wat daarna de mogelijkheden zijn om een dergelijk revalidatietraject vergoed te krijgen bij zorgverzekeraars, zodat het uiteindelijk breed ingezet kan worden,” vertelt dr. ir. Bram Onneweer, een van de coördinatoren van het Medical Delta Living Lab Rehabilitation Technology. “In dit soort projecten bewijzen living labs hun meerwaarde: het geeft de mogelijkheid om patiënten en therapeuten nauw te betrekken bij innovaties. Je ziet daardoor snel of iets goed werkt en effect sorteert en of er uiteindelijk een goede businesscase is. De input vanuit de praktijk is daarnaast zeer waardevol voor de ontwikkelaars van een oplossing. Innovatie en zorgpraktijk komen er samen.”  

Terug naar het innovatieprogramma ZorgTech. De meeste consortia die een voucher ontvingen, zijn begonnen of beginnen binnenkort met hun innovatieproject. Of het nu gaat om de doorontwikkeling, het peilen van de werkelijke zorgbehoefte of de wetenschappelijke onderbouwing voor de effectiviteit van een zorginnovatie: living labs bewijzen op verschillende manieren hun waarde voor deze projecten. Daarmee helpen ze mee aan de economische ontwikkeling van Zuid-Holland, de kennisontwikkeling in de regio en de zorg in zijn geheel.