donderdag 14 juli 2022
De gezondheidszorg is verantwoordelijk voor 7% van de totale Nederlandse CO2-voetafdruk. De oorzaken zijn complex en divers, terwijl de initiatieven om die CO2 uitstoot te verminderen vaak lokaal zijn en niet altijd samenhangend. Om van bottom-up grip te krijgen op het fenomeen ‘ziekenhuizen te helpen vergroenen’, startten Medical Delta en het LDE Centre for Sustainability het Interdisciplinary Thesis Lab ‘Sustainable Hospitals’. Negen masterstudenten van diverse disciplines uit de universiteiten van Leiden, Delft, Rotterdam en Twente werd dit probleem voorgelegd en gevraagd hun master thesis daaraan te wijden.
Deze unieke interdisciplinaire aanpak geeft, naast inzage in elkaars kennis en kunde, ook sturing aan de aanpak van vergroening van de zorg uit een brede scoop. Naast de individuele observaties is een gezamenlijk standpunt geformuleerd met een gezamenlijke conclusie hoe te vergroenen in de gezondheidszorg; van bewustzijn tot actie van hogerhand.
Aansluitend aan het thesis lab, geleid door universitaire experts- en stakeholders van diverse disciplines, is een rondetafel bijeenkomst georganiseerd met die experts. Doel was van elkaar te leren en te vernemen waar de studenten toe oproepen. Aansluitend stond er een Medical Delta Café in het teken van de vergroening van ziekenhuizen.
Bekijk hier het Medical Delta Café 'Vergroening van ziekenhuizen - meer denken of meer doen?' terug:
Concrete aanpak duurzamere zorg
In het thesis lab kregen de negen masterstudenten gedurende vijf maanden tweewekelijks lezingen, excursies en ontmoetingen met stakeholders, zodat zij ideeën konden uitwisselen met elkaar en met deskundigen. Met deze input werden ze op weg geholpen voor hun masterscripties.
“Verduurzamen is complex, waarbij er veel verschillende belangen spelen. Hoe giet je dat in een goede vorm? Dat is bijzondere van dit thesis lab. Studenten vanuit allerlei achtergronden hebben zich op hetzelfde onderwerp gestort, de gemeenschappelijke problemen gevonden en daaruit aanbevelingen geformuleerd,” zegt prof. dr. Frank Willem Jansen, voorzitter van Medical Delta. “Daarmee zijn de studenten in dialoog gegaan met de praktijk: de wetenschappers en zorgverleners in het ziekenhuis. Hiermee faciliteren Medical Delta en LDE Centre for Sustainability een concrete interdisciplinaire aanpak voor duurzamere zorg. Overal in de zorg zijn er losse initiatieven, maar mensen weten elkaar niet altijd te vinden. Interdisciplinaire samenwerkingen zijn nodig om de gezondheidszorg te vergroenen.”
Klik op onderstaande links om scripties van deelnemende masterstudenten te downloaden:
Clinical Microbiology Laboratories’ Transition to a Sustainable Future - Yuanyuan (Alice) Wu
The effects of patient safety culture on employee green behavior - Anouk de Reeder
Reflecting on environmental sustainability in management and organisation of healthcare - Elaine van Ee
A systematic review on the materials used in medical plastic packages and the influence of recycling on the mechanical properties of plastics - Lieke de Rouw
Rondetafeldiscussie: barrières op veel gebieden
Welke stappen moeten we nemen om de gezondheidszorg te vergroenen? Medical Delta en het LDE Centre for Sustainability hielden een rondetafel om deze vraag te bespreken. De deelnemers kwamen vanuit allerlei disciplines en functies binnen en buiten de gezondheidszorg: van verpleegkundigen tot studenten onderzoekers bij het RIVM tot wetenschappers in techniek en duurzaamheid.
De negen masterstudenten die aan het thesis lab deelnamen, doen onderzoek naar allerlei aspecten van vergroening in het ziekenhuis - van afval op de IC tot besluitvorming over vergroening in de zorgsector. Naast hun eigen onderzoeken, presenteerden ze ook een gezamenlijke conclusie als rode draad voor de verdere vergroening van ziekenhuizen. Studenten Elaine van Ee en Anouk de Reeder benoemden de obstakels die veel studenten waren tegengekomen.
De zorgsector wordt momenteel beheerst door financiële prikkels op de korte termijn in plaats van duurzame oplossingen voor de langere termijn. De ziekenhuiscultuur is inherent terughoudend ten aan zien van verandering – zoals duurzame innovaties. Zorgbestuurders moeten balanceren langs de vele maatschappelijke belangen, zoals de juiste financiële balans, patiëntveiligheid, wet- en regelgeving en milieu. Barrières om ziekenhuiszorg te vergroenen, liggen dan ook op het gebied van wet- en regelgeving en op sociaal, financieel en materieel gebied, zo concludeerde de studenten.
Meer bewustzijn en ander gedrag
De studenten kwamen met concrete adviezen op uiteenlopende gebieden. Zo kan de manier van werken zowel in als buiten het ziekenhuis veranderen door duurzaam gedrag te belonen bij alle stakeholders. Ook constateren ze dat betrokkenen een actievere houding moeten aannemen. Dat kan door meer bewustzijn te creëren. Een voorbeeld hiervan is een foto-expositie over de hoeveelheid afval die gemaakt wordt op de spoedeisende hulp. Deze expositie is momenteel te zien op de spoedeisende hulp van het LUMC en gaat vanwege het succes op tournee langs andere ziekenhuizen.
Ziekenhuizen zouden ook kritisch moeten kijken naar onnodige veiligheidsmaatregelen die veel afval of CO2 genereren. Of milieuvervuilende gewoonten doorbreken, zoals medisch beeldapparatuur dat - ook ongebruikt - de hele dag aanstaat. Een andere aanbeveling is om hotspots te identificeren en specifieke afdelingsdoelen te stellen. Ook zou duurzaamheid een vast onderdeel moeten zijn van de medische opleiding, zodat zorgprofessionals hier als student al over nadenken.
Minder is beter
Na de gezamenlijke conclusie van de masterstudenten, presenteerden experts hun visie. Dr. René Kleijn, hoofddocent bij het Institute of Environmental Sciences (CML) van de Universiteit Leiden, onderzoekt de levenscyclus van producten. Hij begint altijd met de vuistregel: minder is beter. Minder materiaal, minder procedures en minder energie is over het algemeen beter voor het milieu. Hij pleitte ervoor om in systemen te denken, en niet in losse onderdelen en producten. Duurzaamheid is een complex vraagstuk waar allerlei processen en gebruikers in het hele zorgsysteem bij betrokken zijn. Meer transparantie en samenwerking is daarom hard nodig, over de productie en toeleveringsketens van materialen en medicijnen.
Interdisciplinaire samenwerking
Dr. ir. Jan-Carel Diehl, universitair hoofddocent aan de faculteit van Industrieel Ontwerpen bij de TU Delft, doet samen met collega’s van academische ziekenhuizen in Rotterdam en Leiden onderzoek naar het gebruik van consumables op de intensive care. Hoe dit duurzamer kan, werd mooi geïllustreerd aan de hand van de alom aanwezige wegwerphandschoen. De hele ‘productreis’ van deze handschoen, van fabriek tot verbrandingsoven, liet zien dat het gebruik daarvan kan onder meer verminderd worden door de verpakking aan te passen. Nu komt er vaak meer dan één handschoen uit, waardoor gebruikers er veel ongebruikt weggooien. Ook pleit Diehl ervoor de duurzaamheidsuitdagingen in de zorgsector vanuit verschillende perspectieven te bekijken en die samen te brengen. Niet enkel het milieuperspectief, maar ook die van infectiepreventie, medewerkers, toeleveranciers en bijvoorbeeld de infrastructuur binnen een ziekenhuis. Ook hier geldt dat interdisciplinaire samenwerking tussen alle belanghebbenden de sleutel is.
Patiënten willen duurzaam
Duurzaamheid moet een waarde moet zijn waar standaard aandacht voor is in de gezondheidszorg, vindt Dr. Bas van Rijn, hoofddocent gynaecologie aan het Erasmus MC. Hij doet onderzoek naar duurzaamheid op zijn afdeling. We moeten volgens Van Rijn drie zaken in het oog houden die van invloed zijn op duurzaamheid in de zorg. Allereerst is er de zorg zelf: sommige behandelingen hebben bijvoorbeeld een hogere impact op het milieu dan andere. Verder is er de invloed van onderzoek en innovatie die tot nieuwe, duurzamer oplossingen kan leiden. En tot slot is de invloed van gezondheid, waaronder preventie, van belang: gezonde mensen leven mogelijk duurzamer omdat ze minder zorg nodig hebben. Van Rijn krijgt steeds vaker vragen van de huidige generatie patiënten over de milieu-impact van behandelingen. Zij zien het belang van duurzaamheid in.
Meten is weten
Hoe staat het met duurzaamheid in de operatiekamer? Maelle Lustig, masterstudent geneeskunde en wetenschapstagiair anesthesiologie, en Hans Friedericy, anesthesist en promovendus bij het LUMC, deden er onderzoek naar. Lustig onderzocht de milieu-impact van verschillende types operaties. Een van de dingen die zij ziet, is dat gedragsverandering een grote impact kan maken. Op het gebied van afvalscheiding in de operatiekamer is bijvoorbeeld nog veel te winnen. Friedericy onderzocht de CO2-afdruk van de OK. Een van de uitkomsten was dat het type gas om mensen onder narcose te brengen veel uitmaakt voor de uitstoot. Als zorgprofessionals helder hebben welke gedrag en welke behandeling de minste uitstoot oplevert, kunnen ze bewuste keuzes maken om die te verminderen.
Nationaal overzicht
De laatste presentatie was van Lowik Pieters MSc en Martijn van Bodegraven MSc, onderzoekers op het gebied van duurzaamheid bij het RIVM. Het RIVM draagt bij aan wetenschappelijk onderzoek wat van belang is voor de Green Deal Duurzame Zorg. Een grote uitdaging op dit moment is volgens hen het gebrek aan kennis en data. De berekening van de milieuvoetafdruk van de Nederlandse gezondheidszorg is bijvoorbeeld grofkorrelig. Zo is het onvoldoende bekend welke impact geneesmiddelen precies hebben op het milieu en we weten nog te weinig over de wisselwerking tussen duurzaamheid, gedrag en veiligheid. Het verzamelen van alle data is op dit moment tijdrovend, omdat duurzaamheid in de zorg decentraal is georganiseerd. Een oplossing ligt in een combinatie tussen een decentrale en meer centrale aanpak voor het verzamelen van gevalideerde data, bijvoorbeeld in een onafhankelijke kennisbank.
Nog veel winst te behalen
De rondetafel maakte duidelijk dat er op allerlei vlakken nog veel te winnen is als het gaat om vergroening in de zorg. We zitten nog in de fase van bewustwording, waarin alle betrokkenen langzaamaan inzien dat duurzaamheid belangrijk is. Om de verandering naar vergroening in gang te zetten, is het in ieder geval belangrijk om meer samenwerking in alle lagen van de zorgsector te krijgen, meer transparantie over data te geven en meer onderzoek te doen zodat we meer kennis hebben van de milieu-impact van zorghandelingen. Meer onderwijs in duurzaamheid - niet alleen voor studenten, maar voor iedereen die in of met de zorgsector werkt, helpt daarbij. Sturing van bovenaf zal helpen om deze veranderingen in gang te zetten.
Luister ook de uitzending van BNR Beter terug over de start van het Thesis Lab Sustainable Hospitals.
Foto's van de rondetafelbijeenkomst
